Keldergewelven: Bouwkundig detailleren

Bouwkundig detailleren voor tekenaar en ontwerper:

Keldergewelven.

Voor de volgende onderwerpen ga naar:

gemetselde gewelven;
kelderingang oorspronkelijk;

Gemetselde gewelfkelders:

bron tekstafbeelding: Handleiding tot de Burgerlijke Bouwkunde (1837))

De oudste kelders zijn ongetwijfeld de kelders met tongewelven.
Ze zijn het makkelijkst te maken.

voor de verdere tekst behorende bij
de Handleiding tot de Burgerlijke Bouwkunde (1837)) bij het onderwerp "Constructietechniek algemeen - Gewelfbouw (uitvoering).

Een stad waar deze gewelfde kelders bijna niet voorkomen is Amsterdam. Dat heeft daar te maken met hoge grondwaterstanden en drassige bodem. De bodem daar is voortdurend in beweging, waardoor een gemetseld gewelf als kelder bijna geen bestaansrecht heeft, en makkelijk zal scheuren.
Maar dat wil niet zeggen dat je geen gewelven tegenkomt. Deze gewelf constructies werden ook voor andere doeleinden gebruikt.
vloer binnenplaats Scheepvaartmuseum (bron: Smaak 37 jaargang 2008 uitgave VROM RGD)

In tegenstelling tot het centrum van Utrecht waar langs de Oudegracht, de Nieuwe Gracht, de Kromme Nieuwe Gracht, etc. onder alle huizen kelders en onder de straat voor deze huizen werfkelders zijn gelegen op de oude rivierbedding van de Rijn.
fragment van tekening kelder restauratie/renovatie Warendorf complex Utrecht (1989)

(bron: internet)
afbeelding links: keldergewelf van gesloopte boerderij
afbeelding rechts: metselwerkzaamheden voor De Inktpot (3e Administratiegebouw van de Nederlandsche Spoorwegen) te Utrecht.

bron tekstafbeelding: Handleiding tot de Burgerlijke Bouwkunde
keldergewelven

bron tekstfragment: www.monumentenverenigingdoesburg.nl

Kruisgewelven komen we doorgaans tegen in kerken en kloosters. Maar ook onder stadswoningen zijn ze geen zeldzaamheid. Ze zijn moeilijker te maken en daardoor ook kostbaarder in uitvoering. Ongetwijfeld heeft het bezit van een kelder met een kruisgewelf te maken met enige status van de eigenaar. Over het algemeen is het niet zo dat een kruisgewelf een grotere ruimte kon overspannen, maar met behulp van middenzuilen kon dit wel.

Deze keldergewelven / vloeren behoeven niet onder een gebouw te zitten. Zie als oorbeeld de werfkelders onder de openbare weg langs de eerder genoemde grachten in Utrecht.

(bron afbeelding: internet)
De restauratie van de kluismuur circa 1980 laat de tongewelven van de kluis (de kelder onder de straat) bij Plompetorengracht 1-3 en de aanvulling van de grond daar omheen goed zien.

gemetselde brug
M.a.w. de openbare weg langs de Utrechtse grachten is eigenlijk een weg over aan een geschakelde bruggen zoals die op het platteland (Culemborg, komende van het Rondeel naar de Stad.) nog af- en toe te zien zijn.

Kelderingang oorspronkelijk:

Gewoonlijk waren (gewelf)kelders alleen bereikbaar vanaf de straat of soms vanuit een tuin. Het was ongewoon dat je vanuit het huis in zo'n kelder kon komen.
De kelders onder de bedstede, zoals genoemd in het onderdeel 'In Holland staat een huis' waren echter wel bereikbaar vanuit huis. Deze kelders waren echter kleinschaliger en alleen bedoeld voor het dagelijks gebruik.

het onderwerp keuken, bijkeuken, kelder bij het hierboven genoemde onderdeel. kelderingang

bron tekstfragment: www.monumentenverenigingdoesburg.nl
Wanneer je bij een keldergewelf een trap aantreft die, van een woonvertrek of gang binnen het huis, naar de kelder gaat dan is vaak eenvoudig aan te tonen dat die trap naderhand is gemaakt.

Opslag van brandbare stoffen in de kelder, zoals als pek, teer en smeer, mochten, volgens de toenmalige regels (keuren) alleen daar worden opgeslagen als ze bewaard werden in door gewelven gedekte kelders.
Ook waren er keuren die verboden dat vlas werd gehekeld in ruimten die door kaarsen werden verlicht. Dat mocht echter wel in een door een gewelf gedekte kelder.
Ook zijn er aanwijzingen dat men kostbare goederen liever in zo’n kelder bewaarde dan in het huis daarboven. In geval van brand was dat veiliger.
Al deze redenen maken duidelijk dat men toen liever de kelder niet vanuit het huis betrad.

De kelders die we onder de huizen aantreffen liggen meestal direct aan de straat. Dat is ook logisch, omdat de goederen die in de kelder opgeborgen moesten worden ook via de straat werden aangevoerd.
Zo’n kelderingang, vanaf de straat werd afgedekt met een scheefstaand luik.
Veel van deze luiken zijn verdwenen en soms vervangen door ijzeren platen waarover je kunt lopen. bron tekstfragment: www.monumentenverenigingdoesburg.nl
Het trottoir zoals we dat nu kennen was meestal geen logisch pad voor de voetganger, het was duidelijk onderdeel van het huis dat er aan grensde. Vaak waren het stoepen die zelfs met paaltjes en kettingen waren afgesloten van de openbare weg. Het gaf dus aan dat je daar als voetganger niets te maken had, en dan kon de eigenaar van de stoep dus veilig een schuinstaand luik ten behoeve van zijn kelder maken. De stoepen verdwenen en doorgaande trottoirs lieten niet meer toe dat er hindernissen in de vorm van scheefstaande houten luiken aanwezig waren.